Gisteravond luisterde ik naar de Matthäus Passion in een uitvoering van De Nederlandse Bachvereniging, met de countertenor Tim Mead waar ik als een blok voor viel. Wat een stem. Ik vond de tekst erbij en bedacht wat een fantastisch stuk dit is om het lijden te lijden.

Waardoor ik terugdacht aan sterven van mijn eigen vader, die volgende week eenentachtig zou zijn geworden. Ik dacht terug aan zijn angst en pijn en hoe we bij hem bleven toen hij begin augustus vorig jaar overleed. Hoe hij uiteindelijk rust vond en wat we tegen hem zeiden: je mag nu gaan, het is goed. Een groot deel van zijn doodsstrijd wijt ik aan zijn verlatingsangst maar ook aan zijn wil om bij ons te blijven, alsof hij boete deed. Buss und Reu.

Iemand zei me ooit: ga zoveel mogelijk naar hem toe nu het nog kan, het zal je later tot troost zijn. In The Mirror and the Light van Hilary Mantel, las ik vanochtend een prachtig citaat: You can persuade the quick to think again, but you cannot remake your reputation with the dead.

Dit is waarom verzoening bij het afscheid van een stervende zo belangrijk kan zijn. Mantel schrijft daar veel over, in al haar werk. Over de betekenis die de doden houden voor de levenden. Ze laat Thomas Cromwell, de hoofdpersoon uit haar trilogie, voortdurend rouwen, converseren met de doden. Hij ziet ze ook, ze staan in de kamer met hem, hij droomt over hen. Dat zat eerder al in die excentrieke roman van haar, over een zwaarlijvig medium, Beyond Black.

Het verdriet van Cromwell over kardinaal Wolsey, die hij niet heeft zien sterven, schrijnt door de drie dikke boeken heen. Cromwell betreurt zijn beslissing op het laatst niet naar de kardinaal toe te zijn gegaan. In deel drie van de trilogie is het vrijwel het enige verdriet dat hij nog lijkt te kunnen voelen. Hij voelt ook mededogen voor de onthoofde Anne Boleyn en vaag nog het gemis van zijn jong overleden vrouw en dochtertjes, maar Wolsey was zijn eigenlijke vader, de man die hem de wereld in hielp. Die hem echt had gezien met al zijn talenten, ondanks zijn eenvoudige komaf als zoon van een hardhandige smid uit Putney. Als de bastaarddochter van Wolsey, Cromwell afwijst en beschuldigt haar vader te hebben verraden, schreit hij bittere tranen. Dit overvalt hem en zijn pantser lijkt even doorbroken. Het is een zeldzaam moment van vertwijfeling voor deze uiterst strategische, berekenende man. Het maakt hem als personage menselijker, al zie je dat hij heel vernuftig zelfs zijn menselijkheid weet in te zetten bij het bespelen van de macht.

Door het lezen van The Mirror and The Light, waarin de reformatie op de achtergrond een cruciale rol speelt, werd ik eraan herinnerd hoe belangrijk het is geweest dat de Bijbel in gewone mensentaal werd vertaald, iets dat de katholieken in de tijd van Cromwell nog schandalig vonden. Maar de protestanten kregen hun zin en zo kon de lutherse Bach tweehonderd jaar later zijn Matthäus Passion in gewone mensentaal schrijven. Een stuk dat dat ieder jaar weer veel mensen tot troost is, ook als we niet geloven. Omdat we het ritueel, de muziek en de tekst kunnen waarderen als troost voor ons eigen lijden en dat van degenen waarvan we houden. Terwijl buiten de natuur uitbundig opstart voor een nieuwe cyclus staan wij even stil bij ons verdriet en de liefde voor degenen die we verloren zijn.

Wenn ich einmal soll scheiden,
So scheide nicht von mir,
Wenn ich den Tod soll leiden,
So tritt du dann herfür!
Wenn mir am allerbängsten
Wird um das Herze sein,
So reiß mich aus den Ängsten
Kraft deiner Angst und Pein!